Het ABC voor zeelieden in spé

Met ABC-boekjes, zoals ‘Das Seemans ABC’, werd kinderen geleerd te lezen.  

Dit boekje is duidelijk aan het begin van de Tweede Wereldoorlog gepubliceerd, na april 1940. Dat is te zien bij de letter N die gekoppeld wordt aan de strijd om Narvik, één van de noordelijkste en belangrijkste havenplaatsen van Noorwegen.  

In april 1940 vervoerden tien torpedobootjagers 2000 man Duitse bergtroepen naar deze noordelijke regio. Deze troepen wisten Narvik aanvankelijk te veroveren, maar werden, samen met de tien schepen, vervolgens verslagen door een geallieerde troepenmacht, bestaande uit Britten, Fransen, Polen en Noren.  

Het drama bij Duinkerken, waarbij de Duitsers een enorm Brits expeditieleger wisten te omsingelen, zorgde echter voor een ommezwaai in de oorlog. De geallieerden in Noorwegen waren genoodzaakt zich terug te trekken en Narvik behoorde opnieuw tot het Derde Rijk.  

Dat de overwinning uiteindelijk door externe omstandigheden werd behaald, maakte de auteurs van het ABC-boekje niet uit. In hun ogen had de marine ervoor gezorgd dat Narvik vrij was van vijanden. Het was een eervolle dag voor de marine. In een rijmpje werd deze overwinning aangehaald. De laatste regel, ‘Onze Hein was er ook bij’, is misschien een weinig geïnspireerde afsluiting, maar het maakt het versje toch net wat persoonlijker.  

In plaats van de militaire meevaller, werd ‘Narvik’ herinnerd en ‘verkocht’ als een gebeurtenis die getuigt van de macht van de Duitse marine. Een duidelijk voorbeeld van geschiedvervalsing voor propagandistische doeleinden. 

Op de X, Y en Z pagina’s staan een spotprent waarop Winston Churchill een Britse soldaat (een ‘Tommie’) een krans aanbiedt. De soldaat is dodelijk vermoeid, zijn zwaard is kapot, zijn kleding gehavend en hij mist een schoen. Aan de krans die hem wordt aangeboden hangt een lint  met de tekst ‘Voor de zegevierende terugtocht’. De boodschap: het enige waar de Britten in uitblinken is een succesvolle terugtocht nadat ze door de Wehrmacht zijn verslagen.  

Kinderen zullen in dit boekje vooral naar de kleurrijke illustraties op elke rechterbladzijde gekeken hebben. Ze tonen diverse aspecten van het leven als matroos. Van het schoonhouden van het dek tot het torpederen van vijandelijke schepen vanuit U-boten. Stoer en avontuurlijk, waarbij ook de grootsheid van de Duitse industriële en militaire overmacht werd getoond. Grote slagschepen die de wereldzeeën bevaren, drijvende wegwijzers die laten zien dat vanaf het water elk continent kan worden bereikt: de Duitse ambitie kende geen grenzen. 

Geweld werd niet verzwegen. De letter G is van ‘granaten’, de Kreuzer is ‘Klaar voor het gevecht’ en de T van Torpedo’s, die als bijnaam ‘Aal’ hebben, omdat ze zich glad, glibberig en snel een weg door het water banen. 

De kinderen die deze boekjes lazen, zouden zich echter nooit bij de nationaalsocialistische marine aansluiten. Voordat ze de leeftijd hadden bereikt waarop ze zich konden aanmelden, was de oorlog al voorbij en werd er hard gewerkt om militaristische denkbeelden te verwijderen. Kinderen groeiden op met de verheerlijking van het oorlogsapparaat, werd geconfronteerd met pijn en vernietiging en moest vervolgens opnieuw hun wereldbeeld opbouwen.